Holocaust herdenking*
Gisteren, zondag 29 januari, was ik in Amsterdam voor de Holocaust herdenking in het Wertheimpark. Twee jaar lang was dit niet mogelijk door corona en nu is aan de oproep om met veel mensen te komen massaal gehoor gegeven.
Politie
Er zijn bijna geen overlevenden meer van de Holocaust. Dit waren familieleden, vrienden en bekenden. Zij eren en herdenken met weinig woorden, muziek en het leggen van kransen. Het raakte me dat er zo veel politie op de been was. Dat Joden nog steeds niet overal veilig zijn en dat er zelfs op de Holocaust herdenkingsdag in Jeruzalem, afgelopen vrijdag, mensen zijn doodgeschoten in een synagoge. Dat daarvoor feest wordt gevierd, snoep wordt uitgedeeld en gedanst, maakt me stil en moedeloos.
Boaz
Wat mij enorm raakte was de bijdrage van Boaz Blokhuis, de kleinzoon van een van de overlevenden. Boaz was vorig jaar met zijn moeder naar een paar concentratiekampen geweest en kreeg onderweg van haar een lange lijst met alle namen van familieleden met de datum waarop zij werden vermoord. Hij las in Polen al die namen voor en nu zei hij hier in Amsterdam:
“Ik sta hier met hetzelfde gevoel nadat ik in Polen de namen uitsprak van mijn familieleden. Omdat met woorden niet uit te spreken is wat ik in de ogen van mijn opa zie. Ik snap waarom opa zwijgt als het over oorlog gaat, en dat mijn ouders alleen strikte feiten vertelden over de Holocaust. Toch is het belangrijk om te praten. Ik hoop dat de stilte gedempt kan worden en hen te eren en een stem te geven die zijn stilgevallen.”
De kleinzoon voelt sindsdien een leegte en rouw en een diepe gewaarwording van gemis. Hij eert zijn opa door begrip te hebben voor zijn zwijgzaamheid. Hij wil stem geven aan die stilte.
Ik hoorde over wonden die nooit meer helen. Vertrouwen dat nooit meer terugkomt. Rouwen dat een leven lang doorgaat. Krenkingen die genekt hebben. Stilvallen.
Waardigheid
Wat mij iedere keer opvalt als ik overlevenden hoor spreken over de gruwelijkheden van de Holocaust is dat zij stem geven door verbinding te zoeken met andere minderheden, dat zij het opnemen voor andere gekwetsten, dat zij niet vanuit haat en rancune willen leven maar vanuit hoop en liefde. Dat is het grote verschil met andere volken die hun geleden onrecht omzetten in destructiviteit en moord en daarover nog blij zijn ook. Die hun kinderen leren dat het goed is om ongelovigen te vermoorden en daar zelfs geldprijzen voor beschikbaar stellen.
Belangrijke kenmerken van waardigheid zijn: liefde, barmhartigheid, het goede zoeken voor de ander, samenwerken, lesgeven over de geschiedenis, lessen trekken uit de geschiedenis, helpen met opbouwen. De speeches die ik gisteren hoorde, getuigden daar allemaal van. Die waardigheid beluister ik steeds, daarover lees ik steeds in boeken van overlevenden van de Holocaust.
Behandeld als beesten
Niets is te vergelijken met het lijden van mensen, waar op de wereld ook, die als beesten zijn behandeld, ontdaan van hun waardigheid, die het Kwaad in al zijn facetten hebben ondergaan. De weinige overlevenden verdienen ons respect en onze blijvende zorg en aandacht. Niet door het aanmoedigen van destructiviteit maar door het helpen opbouwen van wat nog mogelijk is.
Nabij zijn
Waar woorden niet meer kunnen helen of herstellen, kan nabijheid vertroostend zijn. Boaz gaf stem aan het stilvallen van zijn opa. Wij, als omstanders, kunnen verzachten door erbij te zijn op momenten die hiervoor worden georganiseerd, of op andere manieren.
Omarming
In onze eigen omgeving betekent het dat we oog hebben voor wonden die nooit meer helen. Dat zijn de mensen die in antwoord op hun lijden alleen nog omarming nodig hebben. Geen ontkenning, geen vergelijking en geen verklaring. In ieder geval geen voeding voor haat, of destructiviteit. Wij kunnen hen alleen echt stem geven, hen eren en recht doen als we meewerken aan een omgeving waar we liefde, groei en verbinding mogelijk maken.
* Op 1 november 2005 riep Kofi Annan, toenmalig secretaris-generaal van de Verenigde Naties, de bevrijdingsdatum van Auschwitz, 27 januari 1945, uit tot een dag van herdenking: The Holocaust Memorial Day. Wereldwijd worden de slachtoffers herdacht van de Holocaust en van andere genocides. Auschwitz is uitgegroeid tot universeel symbool voor de massavernietiging van onschuldige burgers. Rondom deze dag worden in Nederland door vele organisaties activiteiten georganiseerd. In Amsterdam is dat de laatste zondag van de maand.
*Al eerder schreef ik over de Holocaust herdenkingsdag.
Over waarom ik daarheen ga, over wandelen met mijn vader en over wat mij raakte en waaraan ik moest denken.
Over de namen die ik adopteerde van het
Het Namenmonument
Over de documentaire:
Night will fall
Over Jules Schelvis
Over kampoverlevenden
