Niemand die de tijd neemt om in de ogen van deze man te kijken zou geloven dat hij zeven concentratie- en vernietigingskampen heeft overleefd. Niemand zou geloven dat deze ogen de ergste hel hebben gezien. Toen Jules Schelvis enkele weken geleden overleed, kwamen er extra uitzendingen op televisie om stil te staan bij deze bijzondere man die 95 jaar is geworden. Ik werd zo geraakt door de droevige zachtheid van zijn ogen dat ik iedere keer weer ontroerd ben als ik naar hem kijk. Ook voel ik een diepe, diepe schaamte.
Afgelopen tijd heb ik een aantal van zijn boeken gelezen om me te verdiepen in zijn levensverhaal. Het is zo onvoorstelbaar wreed wat hij heeft meegemaakt, dat het niet voor te stellen is dat je dat kunt overleven. Als een beest worden behandeld, nauwelijks te eten en te drinken, onder de luizen, uitwerpselen om je heen en mensen die liggen te sterven van uitputting en mishandeling. Zweepslagen, vernedering en sadisme, alleen omdat je Jood bent. Dan kun je zomaar, als je net bent getrouwd en een leuke baan hebt, met grof geweld uit je huis worden gehaald en met je hele familie in een goederenwagon worden gepropt, alleen omdat je Jood bent. Het zijn verhalen die zo’n diepe schaamte oproepen, zo’n verbijstering, dat ik me afvraag hoe we dit als samenleving ooit en alsnog zouden kunnen verzachten. Hoe kunnen we blijvend en met respect stilstaan bij al deze slachtoffers en hoe kunnen we hun ongelooflijke moed en doorzettingsvermogen eren? Is het niet door het verhaal te blijven vertellen? Is het niet door op tijd op te staan, als dit weer gebeurt? Nu opnieuw mensen niet veilig zijn om als Jood te leven, nu beveiliging nodig is voor Joodse musea e.d., nu Joden weer niet meer kunnen uitkomen voor hun afkomst, zelfs hier in Nederland? Is het niet door zo veel en zo lang mogelijk elkaars verhalen te willen blijven horen en uit te zijn op vrede en verbondenheid?
Van Jules Schelvis zijn 47 familieleden vermoord, waaronder zijn geliefde vrouw. Hij was een van de 18 overlevenden van totaal 34.313 Nederlandse Joden die naar Sobibor werden vervoerd. Toen hij na zijn bevrijding uit het laatste kamp, uitgemergeld, met tyfus en enigszins opgelapt, terugkwam in Amsterdam, was er niets meer om naar terug te gaan. Geen huis, geen thuis en geen opvang na alle gruwelijkheden die hij heeft meegemaakt. Bijna 40 jaar heeft hij gezwegen. Hoe begrijpelijk, want hoe kun je ooit woorden geven aan zoiets verschrikkelijks als het fabrieksmatig vernietigen van een volk? Tot iemand hem verzocht zijn verhaal op te schrijven. Doordat hij dit vlak na de oorlog in het ziekenhuis waarin hij werd opgenomen, zo goed en zo kwaad als het kon al had gedaan, kon hij zijn verhaal later tot in detail beschrijven. Hij schreef o.a. Binnen de poorten en Vernietigingskamp Sobibor, waarvoor hij veel onderzoek heeft gedaan. Hij maakte een maquette van het kamp en beschreef tot in detail hoe de massale vernietiging van de Joden heeft kunnen gebeuren.
Met ogen die alles hebben gezien, hield hij oog voor anderen, juist met het oog op de toekomst. Hij ging lezingen houden, leidde mensen rond in de overblijfselen van de kampen. De laatste jaren deed hij dat vooral voor de Duitse jeugd. Hij wilde dat zijn verhaal doorverteld zou worden, dat het niet vergeten zou worden.
Hij maakte tijdens lezingen ook gebruik van muziek, omdat muziek heel veel voor hem heeft betekend in de kampen. Veel stukken van o.a. Bach en Beethoven kende hij uit zijn hoofd en deze zijn hem zeer tot troost geweest.
Jules Schelvis ontving diverse onderscheidingen o.a. een eredoctoraat van de Universiteit van Amsterdam.
Opgegroeid in een (niet religieus) Joods gezin, vroeg hij om wel de straf vast te stellen van een van zijn kampbeulen, maar om hem niet meer in de gevangenis te plaatsen vanwege de hoge leeftijd van de beul. Schelvis deed dit o.a. uit respect voor zijn ouders. Ondanks alles zegt hij vertrouwen te hebben gehouden in de mensheid.
De zachtheid van de ogen van Jules Schelvis getuigt van een ongelooflijke veerkracht en vriendelijkheid die mij met diepe bewondering en dankbaarheid doet zeggen: dank u wel geachte Jules Schelvis, lieve kampoverlevende. Dank voor uw ongelooflijke moed en doorzettingsvermogen, uw liefde en uw zorg voor ons allemaal, doordat u ons, ongeacht geloof of afkomst, een betere toekomst heeft willen geven.
Wij zullen u en uw verhaal nooit vergeten!
