Koffiebar dicht
In de zeventiger jaren bleef de koffiebar op zaterdagavond dicht als er in ons team van jeugdwerkers conflicten waren. We konden het niet maken om met jongeren in gesprek te gaan over de grote levensvragen terwijl we zelf als team onderling geen eenheid vormden. Ruzie of wantrouwen, het moest eerst uitgepraat. We stopten, want als je niet goed verbonden was, was je vatbaar en kwam je boodschap niet over.
Wantrouwen maakt kapot
In deze tijd van strubbelingen in de politiek dacht ik daaraan terug. Iedere dag lees je over wantrouwen. Wantrouwen, gevoed door een stroom van negatieve berichten. Zolang er geen eensgezindheid is (natuurlijk, met verscheidenheid), komt geen enkele boodschap over. Zolang er onderling wantrouwen is, moet ‘de koffiebar dicht’.
Om mij heen en in mijn werk zie ik met lede ogen aan wat wantrouwen doet. Hoe opgebouwd vertrouwen als een bouwwerk in elkaar stort. Hoe relaties kapotgaan en hoe dit wantrouwen levenslang als een virus meereist.
Een gezonde basis
Waar zit wanvertrouwen in een mens, waar komt het vandaan en hoe stop je het? En hoe herstel je het vertrouwen?
Voor een gezonde ontwikkeling van een kind zijn een aantal basisbehoeften nodig, denk aan: liefde, warmte, veiligheid, betrouwbaarheid, voeding, erbij horen enz. Dit is nodig voor een stevige ondergrond om een gezond evenwicht te ontwikkelen tussen autonomie en verbondenheid.
Wantrouwen-virus
Helaas geven ouders ook wantrouwen door aan hun kinderen. Als je al jong bent besmet met het wantrouwen-virus is een gezonde kijk op het leven bijna onmogelijk: je ziet overal vijanden, je bent achterdochtig, je kunt geen positieve woorden over jezelf ontvangen, je bent altijd in de verdediging, je voelt je snel verongelijkt.
Wantrouwen is ziekmakend. Het is als een virus dat overal doorheen groeit. Het heeft invloed op je relaties, op je gezondheid, op je zelfbeeld en op je ontwikkeling. Dat zien kinderen bij ouders die elkaar wantrouwen en langzaam maar zeker elkaar en hun kinderen ‘kwijtraken’. Werknemers zien het als er conflicten zijn in het managementteam en het vertrouwen verdwijnt. Het is overduidelijk te zien in de politiek, waar een leider openlijk zegt in niemand vertrouwen te hebben (buiten het eigen gezin). En ook nog zegt dat het in de politiek niet om het vertrouwen gaat maar om de inhoud. Wat een vergissing!
Niet los verkrijgbaar
Hoe kun je denken dat de inhoud los verkrijgbaar is? Dat goede keuzes losstaan van kernwaarden als vertrouwen, veiligheid en verantwoordelijkheid? Dat dit losstaat van zorgzaamheid, integriteit en betrouwbaarheid? Wat dit laat zien, is dat mensen kennelijk niet meer weten wat vertrouwen is en wat de gevolgen zijn als wantrouwen relaties besmet.
Als je zelf opgroeit in een sfeer van liefde en vertrouwen, ben je onbevangen in het contact met anderen. Wanneer je dan iemand tegenkomt die wantrouwend en achterdochtig is, veroorzaakt dat verwarring. Het lukt een bepaalde tijd om het wantrouwen te negeren of te ontzenuwen, maar vroeg of laat word je erdoor aangetast. Niemand is er 100% immuun voor. Het wantrouwen-virus grijpt om zich heen en is eropuit om je je angstig, onzeker of schuldig te laten voelen.
Antistoffen
Wantrouwen is een gemeen virus. Het neemt geen genoegen met een zwak verweer. Ook wanneer je als kind bent ingeënt met liefde en vertrouwen, is het soms alsof je niet voldoende antistoffen hebt om het virus af te weren. Kinderen maken dat al vroeg mee als zij op school te maken krijgen met pesten of het tegen elkaar opzetten.
Om op tijd tegen wantrouwen te wapenen, is het nodig om een kind bij te voeden met vertrouwen en geruststelling. Later, als volwassene, is die voeding van het vertrouwen ook steeds opnieuw nodig. Dat kan op veel manieren, in de vorm van een eerlijk gesprek, door geen aannames te doen maar vragen te stellen, door woorden van erkenning en waardering uit te spreken, door zelf betrouwbaar te zijn.
Opnieuw opbouwen
Beschadigd vertrouwen is moeilijk te herstellen. Vertrouwen is geen gevoel, het is niet zichtbaar, het is iets tussen mensen wat moet worden verzorgd en opgebouwd. De steentjes voor dat bouwwerk beginnen al bij de geboorte en zijn stuk voor stuk kostbare elementen: zorgzaam en betrouwbaar zijn, eerlijk zijn, fouten herstellen, open staan voor zelfonderzoek, verantwoordelijk zijn, respect tonen, oprecht luisteren.
Als wantrouwen is binnengeslopen, vraagt het moed en extra aandacht en zorgvuldigheid om die steentjes opnieuw op te bouwen. Het vraagt verzorging van datgene wat ons en de ander ten diepste beweegt. Respect voor wat je zelf en wat de ander belangrijk vindt, ook al is dat nog zo verschillend. Dat kan door oprecht te luisteren, gastvrij te zijn voor elkaars emoties, door in dialoog te gaan, gericht bepaalde dingen uit te spreken naar de ander, waardoor die zich gezien en gehoord weet. In relatietherapiegesprekken zijn dat meestal de mooiste momenten.
Een inclusieve verzorgingsstaat
Wat zou het mooi zijn als de samenleving weer een echte verzorgingsstaat wordt. Inclusief verzorging van elkaars kwetsbaarheden, elkaars belangrijkste waarden en oprechte verlangens. Intensieve verzorging bevordert het vertrouwen en dat geeft ons een gezonde afweer tegen het wantrouwen-virus. Als het echt goed zit met het onderlinge vertrouwen, zijn onze plannen makkelijker bespreekbaar en werken we graag constructief samen om het goede te doen voor elkaar en voor alle mensen.
