Mag alles wat kan en van wie?
Als ik de berichten van de laatste tijd wat beter bekijk, merk ik dat er een tendens komt dat het geweten van een mens als ‘zielig’ wordt beschouwd. Er hangt een waas van meewarigheid over de gesprekken die ik hierover beluister. Alsof het niet meer van deze tijd is om met bepaalde principes te leven. Alsof het spanningsveld wat kan ontstaan, doordat mensen bij hun geweten te raden gaan, bij voorbaat al wordt afgekeurd. Wat maakt dat er steeds minder ruimte komt om op een respectvolle manier met het geweten van de ander rekening te houden? Als het kan, wie bepaalt dan of het ook mag? Wanneer is iets discriminatie en wanneer is het een oprecht ‘niet met het eigen geweten kunnen verantwoorden’? Mag dat nog? Wat maakt dat mensen niet reageren op een blog van een christelijke schrijver, over het verhaal van het “uit de kast komen’ van een bekende jonge vrouw? Kan het zijn dat het vooral het respect voor het geweten van de ander is en het elkaar niet willen kwetsen? Is het in verlegenheid worden gebracht door zo’n beschreven situatie, juist niet een teken van een oprecht geweten?
Ik heb me dat afgevraagd en denk dat het bij mij inderdaad zo is. Ik wil zo graag respecteren en liefhebben en begrip hebben en tegelijk trek ik zelf soms andere grenzen. Een persoonlijke ontmoeting heeft dan mijn voorkeur, want juist in onze ontmoeting kan ik dat respect en die liefde overbrengen. Een oud-minister vertelde laatst op tv dat hij, nadat hij een van de ministers persoonlijk had leren kennen die iets niet met zijn geweten kon verantwoorden, niet meer kon spreken van moedwillig discrimineren, maar van oprechte gewetensbezwaren. Dat maakte dat hij daar respect voor had en dat hij vond dat daar eerlijk rekening mee moest worden gehouden. Persoonlijk contact doet dat.
Is democratisch, meteen ethisch? Als er maar genoeg mensen zijn die iets wel willen doen, terwijl een kleine groep iets niet wil of kan doen, is het dan automatisch ethisch verantwoord? Mag er nog een ander ijkpunt gekozen worden dan, of er een meerderheid voor is? En welke dan? Hoe blijft het ons als samenleving lukken om ruimte te geven aan elkaars zoektocht, om hier onze weg in te vinden? Wie bepaalt wie discrimineert en wie door oprechte gewetensbezwaren ergens niet in mee kan gaan? En wat dan, als het geweten van de één schadelijke gevolgen heeft voor de ander?
Naar mijn beleving lijkt het erop alsof er alles aan gedaan moet worden om mensen ervan te overtuigen dat hun geweten niet deugt. Alsof het uit de tijd is om daarmee behept te zijn. Maar wat moet een samenleving zonder geweten? Moeten we daar niet ontzettend zuinig op zijn? Ik ben van mening dat we niet moeten optreden tegen gewetensbezwaarden alsof zij uit een ander tijdperk komen, maar dat het broodnodig is dat er gewetensonderscheiders gaan komen. Mensen die in staat zijn om te onderscheiden of we met oprechte of ongezonde bezwaren te maken hebben.
Hoe meet je dat? Misschien is het slim om daar de maatstaf van Jezus naast te leggen: ‘Aan de vruchten kent men de boom’. Dat is: hoe gaan gewetensbezwaarden om met zichzelf en met anderen? Wat is de vrucht, wat zijn de gevolgen van hun leven? Is er in hun leven de vrucht van liefde, gerechtigheid, vrede, vriendelijkheid en zelfbeheersing? Zo ja, dan moeten we het geweten ook bloedserieus nemen en niet belachelijk maken. Wat mij helpt is als mensen de ruimte die ik nodig heb om eventueel tot andere gedachten te komen, niet minachten, niet onder druk zetten, niet duiden als discriminatie, niet duiden als ‘niet van deze tijd’, of wat voor andere bewoordingen ook. Ik doe mijn best om zo ook met anderen om te gaan. Wil erop aangesproken worden wanneer ik dit niet doe.
Gewetensonderscheiders hebben de belangrijke taak om te luisteren en te verbinden. Zij moeten de kunst verstaan, mensen niet tegen elkaar op te zetten, niet belachelijk te maken, maar om hen juist ontvankelijker te maken voor elkaars beweegredenen.
Alleen mensen die dat voorbeeld kunnen geven, zouden op sleutelposities in de media, in de politiek of op geestelijk terrein, mogen staan.
