Nog nooit heeft een documentaire zo veel indruk op mij gemaakt als die over de film Night will fall. Het is zo gruwelijk om de beelden te zien dat iedere beschrijving tekortschiet. Je kijkt rechtstreeks in de hel. Het deed me beseffen dat niemand op aarde hier ooit een verklaring voor zal kunnen geven.
Afgelopen week werd herdacht dat het zeventig jaar geleden is dat Auschwitz werd bevrijd door het Russische Rode leger. Behalve een indrukwekkende bijeenkomst in Polen, door de laatste overlevenden van het kamp en hoogwaardigheidsbekleders uit veertig landen, werd ook deze film (voor het eerst) vertoond op de Nederlandse televisie. De film was alleen laat in de avond te bekijken en dat was beslist niet voor niets.
In april 1945 werd het concentratiekamp Bergen-Belsen bevrijd door Britse troepen. De Militairen legden de bevrijding vast op film; ze filmden de opluchting, maar ook de angstaanjagende realiteit van het concentratiekamp vol uitgemergelde lijken en stervende mensen. Het gesleep met de lijken om hen op een hoop te verzamelen, de totale ontmenselijking, de wrede naaktheid, doen je sidderen en wegkijken.
Sidney Bernstein en Alfred Hitchcock kregen de belangrijke taak om de vele uren materiaal uit Bergen-Belsen en andere concentratiekampen tot één geheel te smeden, wat resulteerde in de documentaire ‘German Concentration Camps’. Voor de Britse overheid was de film een belangrijke troef; hij moest als bewijs dienen voor de systematische gruweldaden van het naziregime. Maar naarmate de film vordert, verandert de politieke situatie en begint men te vrezen dat vertoning van de film een constructieve wederopbouw van Duitsland in de weg zou gaan staan. Zo belandden de vijf filmrollen van Bernstein en Hitchcock op de plank. Tot de Imperial War Museums besloten de film te restaureren en af te maken. De documentaire vertelt het verhaal over de totstandkoming van de film aan de hand van gestileerde interviews met betrokkenen.
Na het zien van deze beelden zou je nooit meer in een goede God kunnen geloven. Nooit meer in zijn Zoon Jezus die al het kwaad op zich zou hebben genomen, door zich aan het kruis te laten nagelen en daarna weer op te staan. Nooit meer geloven in een heilige Geest die de mensen zou inspireren om het goede te zoeken voor elkaar, om te streven naar liefde, vrede, recht en barmhartigheid. Dit geloof zou met alle gruwelijke beelden mee kunnen sterven in het massagraf en voor altijd vernietigd kunnen worden.
Diep geroerd deed de herinnering aan de toespraak van een zeer oude overlevende van kamp Auschwitz, eerder die dag op tv, deze neiging tot eeuwige ondergang van het goede, weer teniet. Zijn oproep om elkaar lief te hebben, om elkaar te respecteren, om recht te doen aan àlle mensen, om ervoor te zorgen dat onze kinderen dit nooit meer zouden meemaken, deed me beseffen dat dit verlangen naar het goede niet uit te roeien is.
Dank u wel, lieve oude kampoverlevenden. Dank voor jullie tranen, voor jullie moed en jullie kwetsbaarheid. Jullie hebben mij laten zien en voelen dat de liefde absoluut zal overwinnen van het kwaad.
Ik zal moed houden en wil de fakkel van die hoop overnemen en wil nooit, nee nooit een toekijkende omstander te zijn.
