We zijn op weg naar Amsterdam. Door de coronamaatregelen is alles dicht, maar ik ga met mijn oudste zoon rondwandelen in de Joodse Buurt. We gaan het nieuwe Holocaust Namenmonument en andere belangrijke plaatsen en gebouwen bekijken.

Holocaust Herdenkingsdag

27 januari is het Internationale Herdenkingsdag voor de Holocaust. Ieder jaar sta ik daarbij stil. Het Namenmonument, geopend op 21 september 2021, is een nieuwe en zeer indrukwekkende plaats om de vermoorde Joden, Roma en Sinti te herinneren. In een eerder blog:  Namenmonument vertelde ik al dat iedereen kon bijdragen aan de bouw door voor een bepaald bedrag namen te adopteren. Omdat ik niemand van de 102.000 namen kende, had ik mensen gekozen met de tweede naam van mijn drie kinderen.

Namen zoeken

Als we aankomen bij het monument is het vreemd en ontroerend om die gekozen namen nu op te zoeken: Samuël Akker, 6 jaar, Andrea Meijers, 59 jaar en Joël Barber, 40 jaar. Wie waren zij? Hoe zag hun familie eruit? Waar woonden zij? Ik kan me er geen voorstelling van maken hoe het moet zijn dat je kind van 6 jaar, of je moeder van 59 jaar werd vermoord alleen om wie zij waren. Dat je hele familie is vermoord, dat zij gewoon verdwenen zijn en je nu hun namen hier leest op deze plaats, op dit monument. Wat zal het belangrijk zijn voor al die mensen die dit hebben meegemaakt.

Indrukwekkend

Het monument is schitterend. Het geheel is indrukwekkend en tegelijk verbijsterend. Je ziet op deze manier zo goed dat hele families zijn uitgemoord doordat een bepaalde naam een hele wand bedekt. Mijn zoon, die bouwkunde studeerde, is zeer onder de indruk van het ontwerp van Daniël Libeskind: de spiegels, de mooie materialen, de strakke aansluitingen op de kromme bestrating in de omgeving.

Ik weet hoe ontzettend lang het duurde voor er eindelijk groen licht werd gegeven voor deze bouw, hoe mensen daarvoor streden en niet opgaven, hoe veel weerstand er was. De roeping van Jacques Grishaver om dit te realiseren, is overduidelijk te merken. De namen zijn nu niet meer weg te denken. De prachtige tuin die erachter ligt, maakt dat mensen even op een bankje kunnen zitten om te overdenken.

We lezen de vele namen en worden stil.

Wie ben je?

Ik vraag me af hoe wij over het algemeen onze dierbaren herdenken. Ik moet denken aan de uitleg van priester Henri Nouwen over dat je als mens niet bent wat je doet, niet wat je hebt, of wat anderen over je zeggen, maar dat het kenmerkend is wie je ten diepste bent. Weet je dat je geliefd bent? Kun je zelf die liefde doorgeven? Het mooie is dat het geven van liefde kan doorgaan in de meest extreme omstandigheden. In tijden van (corona)stilte, in tijden van ziekte, in de gevangenis, zelfs in een concentratiekamp. Daar zijn veel getuigenissen van te vinden. Als alles van je afgenomen wordt en je geen status meer hebt, of een mooi uiterlijk. Als je niets meer kunt presteren, wie ben je dan?

Wie ben je? Hoe word je herinnerd?

Anne Frank

We kijken naar de steen van Annelies Marie Frank en ik besef dat dit meisje in haar eenvoud – door haar dagboek – zo enorm inspirerend is voor de hele wereld. Zo heeft iedere naam op een steen een eigen verhaal. Sommige van die verhalen zijn indringend beschreven, of verfilmd. Andere verhalen zijn misschien vergeten. Wie herinnert zich een baby van een paar dagen? Wie herinnert zich een oude man van driehoog achter? Op deze muren staan zij allemaal genoemd. Niet om wat zij hebben gedaan, niet om wat ze hadden, of wat anderen van hen zeiden, maar om wie zij waren. Dan zijn alle stenen gelijk, allemaal hebben ze dezelfde afmeting.

Het raakt me erg dat alle namen zo zorgvuldig zijn opgezocht en dat niemand werd overgeslagen. Oud en jong, rijk en arm, bekend of onbekend.

Iedereen heeft een naam

Wie willen we eigenlijk herdenken? Is het niet juist die persoon die ons echt dierbaar is geworden? Die van betekenis is geweest in ons leven als vader, moeder, partner, dochter of vriend? Het lijkt haast onmogelijk om te herdenken als er een slechte verstandhouding was. Dat is reden om juist niet aan diegene te denken. Hoe belangrijk is het dan om altijd voorbereid te zijn op de mogelijkheid om herdacht te worden zoals we ons in onze laatste levensfase opstellen: vergevingsgezind of verbitterd, warm of koud, afstandelijk of open, dankbaar of ontevreden. De manier waarop wij sterven, heeft een blijvende invloed op onze naasten die achterblijven.

De meeste mensen op deze stenen hadden helemaal geen tijd om aan hun levenseinde te denken. Zij hadden misschien geen naasten meer om hen te herdenken. Hoe belangrijk en goed is het dan om dit als samenleving te blijven doen?

Stilstaan

Stilstaan bij je geschiedenis en vormgeven aan herdenken is niet zo vanzelfsprekend in deze tijd. Het is niet zo makkelijk om daarover na te denken. Het is wel goed en belangrijk om dat af en toe te doen.

• Vraag je af met wie je het wilt uitpraten, of wilt goedmaken, nu het nog kan.
• Vraag je af hoe je in je eigen leven kunt bouwen aan mooie herinneringen met de mensen van wie je houdt.
• Vraag je als familie, kerk en samenleving af wat een mooie manier is om te blijven herdenken.
• Vraag je af hoe jij kunt stilstaan bij de slachtoffers van de Holocaust.

Het Namenmonument laat een diepe indruk achter. Het roept op om mensen bij hun naam te noemen, om ten diepste te willen weten wie iemand is.

Herinneringen bouwen

Terwijl ik samen met mijn zoon in een diepgaand gesprek verderloop, besef ik dat we op dit moment een herinnering aan het bouwen zijn voor later.

Dat stemt mij tot grote dankbaarheid.

Klik hier om het Namenmonument te bekijken in een 360 graden app van NOS